Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa. Małżonkowie mogą jednak w umowie zawartej w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową, w tym rozdzielność z wyrównaniem dorobków. Z niniejszego artykułu dowiesz się, na czym polega rozdzielność majątkowa, jak można ją ustanowić oraz jakie wywołuje ona skutki.
Czym jest wspólność majątkowa?
Wspólność majątkowa oznacza, że wszystkie przedmioty majątkowe nabywane w trakcie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, co do zasady będą wchodzić do majątku wspólnego.
Na czym polega rozdzielność majątkowa?
Definicję rozdzielności majątkowej zawiera Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z jego regulacjami, w razie ustanowienia rozdzielności majątkowej każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy majątkowej małżeńskiej, jak i majątek nabyty później.
Na czym polega rozdzielność majątkowa i jak ją ustanowić?
Rozdzielność majątkową można ustanowić przede wszystkim poprzez zawarcie umowy między małżonkami. Umowa taka nazywana jest potocznie intercyzą i musi być zawarta w formie aktu notarialnego, gdyż inaczej będzie nieważna. Rozdzielność majątkowa może być ustanowiona zarówno przed zawarciem związku małżeńskiego, jak również w trakcie trwania małżeństwa – w dowolnym momencie.
Należy pamiętać, że ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami jest odwracalne. Oznacza to, że, pomimo wcześniejszego ustanowienia rozdzielności, małżonkowie mogą powrócić do ustroju wspólności majątkowej, zawierając kolejną umowę w formie aktu notarialnego.
Do umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej niezbędna jest zgodna wola małżonków. Jeśli jeden z małżonków nie chce ustanowić rozdzielności w drodze umowy albo nie ma z nim kontaktu, to należy wystąpić z pozwem do sądu o ustanowienie rozdzielności majątkowej, o czym mowa poniżej.
Rozdzielność majątkowa ustanowiona przez sąd
Ustanowienie rozdzielności przez sąd może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów. Przez ważne powody, dające podstawę do rozdzielności majątkowej, przyjęło się w doktrynie i w judykaturze rozumieć wytworzenie się takiej sytuacji, która w konkretnych okolicznościach faktycznych wywołuje stan pociągający za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków i z reguły także dobra rodziny.
- Ważne powody uzasadniające rozdzielność majątkową mają miejsce także wówczas, gdy jeden z małżonków, wskutek zaniedbywania swych obowiązków względem rodziny, nie przyczynia się do powstania majątku albo majątek ten marnotrawi.
- Za ważne powody należy uznać również okoliczności, których źródła tkwią w rozdźwiękach między małżonkami natury osobistej. Chodzi o taką sytuację, że wykonywanie przez każdego z nich zarządu nad ich wspólnym majątkiem jest niemożliwe lub w znacznym stopniu utrudnione i że wspólność majątkowa przestaje służyć dobru założonej przez małżeństwo rodziny.
- Nie budzi wątpliwości, że tym ważnym powodem może być separacja faktyczna małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym.
- Zasadą jest, że rozdzielność majątkowa powstaje z dniem wskazanym w wyroku, który ją ustanawia. Jednakże w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa.
Jakie jeszcze są przyczyny ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami?
Oprócz wskazanych powyżej przyczyn ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami, rozdzielność ta powstaje także w przypadku:
- ogłoszenia upadłości jednego z małżonków,
- ubezwłasnowolnienia (całkowitego albo częściowego) jednego z małżonków,
- orzeczenia przez sąd separacji między małżonkami.
W tym miejscu podkreślenia wymaga, że w razie umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, a także uchylenia ubezwłasnowolnienia, zniesienia separacji między małżonkami powstaje wspólność majątkowa.
Jakie są skutki ustanowienia rozdzielności?
Ustanowienie rozdzielności majątkowej wywołuje takie skutki, jakby małżonkowie pod względem majątkowym byli dla siebie osobami obcymi. W praktyce oznacza to, że każdy z małżonków ma tylko swój majątek osobisty, oddzielny od majątku drugiego małżonka. Rzeczy nabywane przez małżonka wchodzą tylko do jego majątku osobistego. Każdy małżonek natomiast odpowiada sam za zaciągane przez siebie zobowiązania (tj. długi).
Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem osobistym. Rozwiązanie takie ma swoje zalety i wady. Jeśli przykładowo jeden z małżonków zadłuży się, to drugi nie będzie musiał za te długi odpowiadać. Oczywiście, o ile wierzyciel zadłużonego małżonka wiedział o rozdzielności majątkowej między małżonkami. Z drugiej strony, jeśli któryś z małżonków będzie osiągał znaczne dochody i powiększy swój majątek osobisty, drugi małżonek nie będzie miał do niego żadnych praw.
Czym jest rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków?
Małżonkowie mogą także ustanowić umową rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Jest bardzo podobna do ustroju typowej rozdzielności majątkowej. Zapewnia jednak ochronę małżonkowi, który poświęcił się np. wychowaniu dzieci i nie pracował zarobkowo lub mniej przez to zarabiał.
Przez dorobek każdego z małżonków należy rozumieć wzrost wartości jego majątku osobistego powstały po zawarciu umowy wprowadzającej rozdzielność. Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia.
Reasumując, dopóki trwa małżeństwo, każdy małżonek posiada swój własny majątek, którym bez ograniczeń dysponuje i swobodnie zarządza. W momencie ustania małżeństwa (lub ustania ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków w czasie trwania małżeństwa) następuje wyrównanie dorobków. Z żądaniem wyrównania dorobków może wystąpić małżonek, który w trakcie trwania ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków zgromadził mniejszy majątek.
